Ten napisany w „przeddzień” męczeńskiej śmierci tekst Dietricha Bonhoeffera zawsze mnie szczególnie wzruszał, gdy śpiewaliśmy go w kościele na zakończenie roku liturgicznego lub roku kalendarzowego. Jest on dla mnie połączeniem dwóch dość odległych od siebie, a w pewnym sensie nawet przeciwstawnych uczuć: rezygnacji i nadziei.
Mało kto dziś pamięta, a jeszcze mniej osób o tym mówi, iż ten urodzony we Wrocławiu ksiądz ewangelicki, pisał dość szeroko o upadku i kompromitacji instytucji Kościoła, wieszcząc nadejście wiary bez religii, „chrześcijaństwa ateistycznego”. Miało to oczywisty związek z tym, co działo się wówczas w Niemczech, to znaczy codzienną rzeczywistością pod faszystowskim rządem Hitlera, pod którego „opiekę” przeszły Kościoły niemieckie, łącznie ze Śląskim Kościołem Unijnym. To jest ten element rezygnacji – przepadło, stało się, Bonhoeffer nie mógł tego zmienić. Z drugiej zaś strony powstaje wówczas Kościół Wyznający, a pierwszy jego śląski „synod” odbywa się we wrocławskim kościele św. Krzysztofa, w którym dziś jestem dyrektorem muzycznym.
Tak więc obok tych, którzy poparli nazim, pozostali ludzie, o których Czesław Niemen śpiewał „dobrej woli”, będąc przekonanym, że to właśnie dzięki nim „ten świat nie zginie nigdy”. Tak też chyba musiał pomyśleć w roku 1944 Dietrich Bonhoeffer, pisząc podczas pobytu w więzieniu* wiersz „Przez dobrą moc Twą, Panie, otoczony” – widząc ludzi, którzy będą pielęgnować „chrześcijaństwo czynu i wartości”, dzięki czemu prawdziwe przesłanie Ewangelii będzie nadal głoszone i realizowane. Ta wizja go uspokajała, a przez treść wspomnianego utworu przebija zaufanie i nadzieja.
Nie mógł wiedzieć Bonhoeffer, że za lekko ponad trzy miesięcy zginie**, powieszony w obozie Flossenbürg 9 kwietnia 1945, ledwo miesiąc przed zakończeniem wojny – lecz dziś dobrze widać, że słowa jego utworu są w najwyższym stopniu profetyczne.
Ciekawą postacią był również autor dokonanego w 1980 roku polskiego tłumaczenia tekstu Bonhoeffera. Ks. Tomasz Bruell był żydowskiego pochodzenia i cała jego rodzina w czasach Hitlera doświadczała ciężkich prześladowań, a jego babka oraz ciotka zostały zamordowane w obozie w Auschwitz. Fakty te sprawiły, że był on bezpośrednio doświadczonym tym, z czym całą swą intelektualną mocą walczył Bonhoeffer. Mógł przez to Bruell być może lepiej zrozumieć, co autor oryginału chciał zawrzeć w słowach swego wiersza.
Tekst ks. Dietricha Bonhoeffera zyskał melodię już w roku 1959. Napisał ją Otto Abel (1905-1977) i jest ona do dziś drukowana w Evangelisches Gesangbuch. Drugą znaną mi melodię skomponował Siegfried Fietz (1971) i jest ona z kolei publikowana przez polski Śpiewnik Ewangelicki. Melodia ta, napisana w metrum 6/8, funkcjonuje także, szczególnie w opracowaniach chóralnych, w metrum 4/4, i ja także w prezentowanej tutaj partyturze wykorzystałem taki wariant. Dokonałem również rewizji tłumaczenia ks. Bruella, ponieważ, przy całej swej doskonałości semantycznej, nie respektowało ono pewnych koncepcji muzycznych melodii Fietza, które wynikły także z ułożenia poszczególnych słów oryginału niemieckiego. Tak więc nie chcąc, by kulminacja melodyczna wypadała na zupełnie nieważnych słowach „co mi”, i jednocześnie chcąc, iżby polski tekst, tak samo jak niemiecki, kończył się pozytywnie na słowie „dzień” – a nie „nocy cień”, jak w pierwotnym przekładzie ks. Bruella – zmieniłem szyk wersetów refrenu, nieznacznie modyfikując również zawarte tam sformułowania.
Inne melodie do tekstu Bonhoeffera napisali Joseph Gelineau SI (1971) oraz Kurt Grahl (1976).
Wypada jeszcze napisać w jakich okolicznościach powstało poniższe opracowanie – oparte na zasłyszanym w Niemczech – i skąd ten dodatkowy wstęp przed każdą zwrotką tekstu Bonhoeffera. 23 listopada 2012 miało miejsce nabożeństwo z okazji dorocznego Święta Muzyków, odbywającego się w owym roku pod hasłem „Pax et bonum”. Wybierając śpiewy na tę liturgię, nie miałem wątpliwości, że pieśń ze słowami Dietricha Bonhoeffera powinna znaleźć w niej swoje godne miejsce.
| Przez dobrą moc Twą, Panie, otoczony, przeżywać mogę każdy dzień i rok. Wiernością Twoją jestem pocieszony, wiem, że mnie wiedzie Twej miłości wzrok. Refren: Lecz moje serce dręczą stare grzechy Choć, Panie, dajesz kielich mi goryczy Niech dzisiaj ciepło Twoje światło płonie, A gdy nastanie cisza upragniona, |
Von guten Mächten treu und still umgeben, behütet und getröstet wunderbar. So will ich diese Tage mit euch leben und mit euch gehen in ein neues Jahr. Refrain: Noch will das Alte unsere Herzen quälen, Und reichst du uns den schweren Kelch, Doch willst du uns noch einmal Freude schenken Laß warm und still die Kerzen heute flammen, Wenn sich die Stille nun tief um uns breitet, |
*) Od 5 kwietnia 1943.
**) List Bonhoeffera, w którym znajduje się wiersz, jest datowany na 19 grudnia 1944 i jest zatytułowany „Życzenia Bożonarodzeniowe”.
______________________________
Tekst: ks. Dietrich Bonhoeffer 1944
Przekład: ks. Tomasz Bruell 1980,
rew. Tomasz Kmita-Skarsgård 2010
Melodia: Siegfried Fietz 1971
Opracowanie: Tomasz Kmita-Skarsgård 2012
Tomasz Kmita-Skarsgård 